Peer Raben componeerde de tijdloze muziek voor Berlin Alexanderplatz uit 1980. Maar liefst 15,5 uur laat regisseur Rainer Werner Fassbinder ons meeleven met Franz Biberkopf, de tragische held van het verhaal, gespeeld door Gúnther Lamprecht.
Bijna honderd jaar geleden, in 1929, verscheen de roman, geschreven door Alfred Döblin. Ik heb het boek een tijdje geleden gelezen en het is met stip één van mijn lievelingsboeken geworden, vanwege de weelderige taal. Zoals in een echte stad, gebeuren er allerlei dingen door elkaar, tegelijkertijd. En opvallend zijn de vele auditieve elementen: liedjes, dialecten, geluiden die zodanig zijn beschreven dat je de kakofonie van de stad hóórt.
Na het lezen van het boek heb ik Fassbinders verfilming bekeken en daarvan zal de hoofdpersoon mij altijd bijblijven, Franz Biberkopf, zijn gezicht, vaak in close-up en zijn stem! Deze acteur ís het gewoon.
Op YouTube is de serie te vinden. (Elk deel begint met een lyrische operette aria van Franz Léhar). Franz komt net uit de gevangenis, waar hij vier jaar heeft gezeten na moord op zijn vriendin. Als vrij man besluit hij nu op het rechte pad te blijven en hij zoekt zijn weg in het drukke Berlijn. Maar het noodlot is onafwendbaar, hij komt oude foute vrienden tegen, heeft talent voor zuipen en laat zich verleiden mee te werken aan een diefstal. Hij verliest zijn rechterarm en gaat met allerlei omwegen op zijn ondergang af. Net als de parkiet in het kooitje die steeds in beeld wordt gebracht, is Franz niet vrij. Franz loopt van de ene kroeg naar de andere en praat tegen zijn bier. Een citaat uit het boek: ‘De eerste pul zegt: ik kom uit de kelder en ben gemaakt van hop en mout. Nu ben ik koel, hoe smaak ik?’ Franz zegt: bitter, lekker, koel. Er volgen natuurlijk nog vele pullen en deze scène is één van de hoogtepunten in de serie.
Onvergetelijk is de soundtrack!
Franz Biberkopf’s avonturen worden ondersteund door een leidmotief, een prachtige, melancholische melodie. Wie alle 14 delen heeft bekeken zal deze ontroerende muziek nooit vergeten. Door de hele film duikt de melodie op, gespeeld door een orkest, variaties op gitaar, blokfluit, dan weer op accordeon, dan als ‘Walzer vom Tod’ op piano. Ik vind het een verdrietige en eenzame melodie, die ook iets troostends heeft, zeker de mondharmonicavariant. Het leidmotief heeft als titel: Franz Biberkopf, Allein. De film is, net als het fantastische boek, vol van geluiden: de piepende tram, liedjes, de parkiet, een krantenverkoper die het nieuws schreeuwt. Maar de melodie van Franz Biberkopf snijdt in de ziel en brengt samenhang aan en heeft iets onafwendbaars. Ach Franz, denk je als je de muziek hoort opkomen, je kunt er ook niets aan doen. Het zij je allemaal vergeven.
