Auteur: Simon Blaas

Donderdag 21 april 2022 had ik het geluk aanwezig te mogen zijn bij de uitreiking van de Four Freedom Awards in de Nieuwe Kerk in Middelburg. Bij de huldiging van alle laureaten schoten de tranen mij in de ogen, zo ontroerend waren hun inspirerende verhalen. In de inleidende presentatiefilmpjes kwam steeds dit zinnetje voor: ‘the moment i had to act’. Het kantelmoment waarop zij besloten te moeten handelen voor vrijheid van henzelf en voor anderen. Dit vulden zij elk op hun eigen manier in. Met veel energie en vaak met gevaar voor hun eigen leven.

In het bijzonder geniet ik na van Mai Khoi, de Vietnamese zangeres en activist. Zij was ’s avonds te gast in de Cinema! Een grote eer voor ons en heel plezierig om haar informeel te kunnen spreken. Dankzij het Movies that Matter festival, waar wij al jaren een satelliettheater van zijn, konden we de documentaire ‘Mai Khoi and the dissidents’ opnieuw vertonen. Na afloop kwam Mai Khoi naar voren voor een boeiende Q&A en zong tot slot een lied voor ons. Dit zijn ontmoetingen om nooit te vergeten.

Het terugzien van de film raakte haar, mede door de persoonlijke beelden van haar ouders. Ze vertelde dat ze deze film in het geheim een paar keer ‘underground’ in Vietnam had vertoond. Ze woont inmiddels in Amerika, maar ironisch genoeg zijn haar optredens daar notabene geboycot door pro-Trump Vietnamezen!

In de film is te zien hoe zij in 2016 met succes de aandacht van Barack Obama wist te trekken (met deze boodschap op You Tube), en bij hem werd uitgenodigd, tijdens zijn bezoek aan Vietnam. Haar hoop op zijn steun om de politieke situatie in Vietnam positief te beïnvloeden ging in rook op, toen hij vertelde dat dat toch vooral een zaak van het Vietnamese volk zélf was. Het betrekkende gezicht van Mai Khoi die toen naast hem zat sprak boekdelen. Ik vroeg haar of dát het moment was dat ze besloot activist te worden? Dit beaamde zij! Toen Trump in 2019 Vietnam bezocht, trok zij wereldwijd de aandacht met een spandoek dat ze uitrolde, precies toen Trumps limousine langsreed: ‘Peaciss on you Trump’ Even later stond de politie bij haar op de stoep, na dit protest moest zij het land verlaten. Nu is ze dissident, en heeft met veel moed bedreigingen en ontberingen doorstaan.

Zelden heb ik een iemand zo hartverscheurend ‘I want to be free’ horen zingen, als Mai Khoi. Ze begon als artiest, met vrolijke liedjes, en werd heel populair. Ze werd wel vergeleken met Lady Gaga. Ze scoorde een enorme hit met een liedje over Vietnam, dat uitgroeide tot een soort nieuw volkslied en ook door de regering werd omarmd. Maar ze wilde iets anders, en besloot te zingen wat ze echt wilde. En dat bleek problematisch in een land als Vietnam, met slechts één leer, die van het regime. Geïnspireerd door een bevriende zanger die zong wat hij wilde, en daarvoor ook tien jaar vastzat, besloot ze haar album ‘Dissent’ op te nemen. Bandleden vertellen dat ze van hun ouders niet met haar mogen spelen, uit angst voor de gevolgen. Overigens vertelde zij het Cinemapubliek dat haar ouders en broer (‘hij heeft niets met mensenrechten’) het goed maken, in Hanoi. De regering laat hen met rust. Het was een zinderende avond en het publiek gaf Mai Khoi een staande ovatie.

Mai Khoi ontving in Middelburg de Four Freedom of Speech Award 2022. Zij zet zich in voor de vrijheid van meningsuiting en brengt de verbetering van de mensenrechtensituatie in Vietnam voor het voetlicht.

Uit een recent interview met Radio Free Asia:

‘RFA: Are you afraid that your safety will be threatened if you return to Vietnam?

Mai Khoi: I haven’t gone back to Vietnam not because I worry about my safety. At present I cannot return to Vietnam and make contributions. I will return when necessary.

I think no one can be completely safe in Vietnam as human rights are not protected. If you say something a little bit contradictory to the authority’s opinions, you could be on the verge of being fined, arrested and punished.

RFA: What do you wish Vietnam will be in the future?

Mai Khoi: I wish Vietnam would have democracy, a multiparty regime and universal human rights would be protected, and all political prisoners would be released. I wish Vietnam will not have political prisoners.’

Wat is beschaving? Gedwee meehobbelen met de dagelijkse gang van zaken? Je netjes gedragen binnen een collectief? Maar wat als een individu daar moeite mee heeft? Is diegene dan onbeleefd of zegt het misschien iets over de beschaving? Het beroven van een bank is een misdaad, maar hoe komt iemand tot het besluit zoiets te doen? Had die beschaving moeten zien dat iemand al een tijdje niet zo lekker in zijn vel zat?

Joseph is een tragische held waarvoor je steeds meer sympathie krijgt. Niet alleen omdat hij ondanks allerlei tegenslag altijd vriendelijk blijft, maar omdat hij tegen ‘het systeem’ in durft te gaan. Hij doorbreekt de sleur in zijn leven, en hij zoekt contact met anderen. Hij breekt het glas letterlijk en figuurlijk. De film deed mij denken aan Joker, waarin een eenzame maar niet onvriendelijke man, door allerlei gebeurtenissen uiteindelijk ontploft en agressief wordt, en zich laaft aan die nieuwe energie maar ook niet meer terug kan. Ik moest ook denken aan Enough, de korte poppenfilms van Anna Matzaris, waarin allerlei figuren hun zelfbeheersing verliezen.

Surge begint op Londen ‘Stanstead’: ‘een rookvrije luchthaven, roken is alleen toegestaan…’ Terwijl de camera inzoomt op Joseph die gehaast door de menigte loopt, horen we voortdurend allerlei regels en veiligheidsmededelingen via de intercom. Joseph werkt bij de douane. In hoog tempo moet hij mensen instructies geven, fouilleren, op zoek naar scherpe objecten. Een professioneel, onpersoonlijk contact met mensen, gebaseerd op wantrouwen. De omgeving bestaat uit glazen wanden, er hangen camera’s die alles registreren, poortjes gaan alleen open voor wie een geldig toegangsbewijs heeft en geregistreerd is. Een beetje verlegen heeft Joseph een worteltaart in de kantine gezet, als traktatie, zonder te verkondigen dat hij jarig is. In de pauze hoort hij zijn collega’s schamperen over dit ‘poor men’s food.’ ’s Avonds eet hij zijn kant en klare maaltijd op voor de tv, met de herrie van zijn buurman’s brommer op de achtergrond. Hij peutert wat met zijn vork in zijn mond, en kauwt zachtjes op zijn glas. Hij lijkt wat tics te hebben, zijn gezicht trekt soms grimassen. Een dag als deze lijkt op een dag als alle andere.

Joseph gaat niet zo ver als Joker, maar ervaart wel een vergelijkbare kracht wanneer hij het heft in eigen hand neemt. Bij een vervelende ontvangst door zijn ouders, eigenlijk routine als altijd, want zijn overbezorgde moeder en zijn gefrustreerde onaardige vader hebben geen aandacht voor hem, bijt hij zijn glas kapot en verwondt zijn tandvlees. De volgende dag bij de douane raakt een dame overstuur. Hij probeert haar hulp te bieden, maar valt daarbij uit zijn rol en zorgt voor paniek bij zijn collega’s. Hét moment om weg te rennen! Hij sprint over een beveiligingspoortje (‘dat staat op camera jongen!’) en besluit naar zijn collega Lily te gaan, om haar te helpen met haar tv aansluiting. Wat een ontlading, juichende gebaren, glimlachend kijkt hij om zich heen en kan zelf nog niet geloven dat hij eruit stapt. Vanaf nu wordt de film een snelle trip, met de handcamera gejaagd, wiebelend bovenop Joseph, rennend door Londen. Hij snelt naar een winkel om een ontbrekend kabeltje te halen, maar, onvoldoende saldo op zijn pasje. Dan rent hij naar een supermarkt en probeert geld op te nemen, en zijn pasje wordt door de ‘geldmaat’ opgeslokt. De winkelier verwijst hem naar de bank. De bank verwijst hem naar de website en kan hem niet helpen, aan ‘only 4,99’. Dan berooft hij (vriendelijk) de bank. Met de buit koopt hij het kabeltje en snelt naar Lily en maakt haar tv. De ontlading volgt bij een vrijpartij en hij rent weer de straat op. Wat een adrenalinekick!

Hij berooft een volgende bank. Dit keer ontbrandt zijn geld met speciale beveiligingsverf. Hij vlucht naar een hotel. Na allerlei sluikse blikken en vragen (want hij ziet er wat verfomfaaid uit en pakt met zijn mond een appel van de balie) krijgt hij een kamer in de zogenaamde ‘Signature Collection’, hij kan er alleen maar om lachen, die náám en het is hier zo ‘fucking clean!’. Ook hier weer onpersoonlijk mededelingen in de lift wanneer de deuren automatisch sluiten. Na een verkwikkende douche, sloopt hij langzaam de hele kamer. Hij kruipt zo diep mogelijk weg, letterlijk ín de matras, die hij opensnijdt. Nu voelt hij zijn vermoeidheid. ’s Avonds dwaalt hij door het hotel en belandt op een bruiloft waar hij niet welkom is, want hij heeft geen uitnodiging. De ‘best man’, een al aangeschoten lomperik beledigt het bruidspaar met zijn platte speech en bedreigt Joseph. Maar dan gebeurt een mysterie in de film: Joseph slaat zijn arm om de man en fluistert iets in zijn oor. Maar wat? Hij mag blijven op het feest en eet en danst en leeft zich uit. Opnieuw een fysieke ontlading. Joseph heeft geen schaamte meer, en niets te verliezen, in tegenstelling tot het nette bruidspaar.

Hij wandelt naar huis en treft zijn buurman (‘de politie zoekt je!’) met zijn lawaai brommer voor de deur. In een opwelling springt hij op de brommer er racet ermee vandoor! Na een paar euforisch scherpe bochten knalt hij op een auto en smakt op de grond. De bestuurder heeft alleen oog voor krasjes op zijn auto, terwijl diens moeder overstuur is, ziet Joseph. Hij troost haar en omhelst haar liefdevol. Maar daarmee wekt hij zoveel woede op bij de zoon die met hem op de vuist gaat. Maar Joseph slaat niet terug en ontvangt de klappen lachend en ontkracht daarmee zijn woedende opponent. Hij is ongenaakbaar en strompelt uiteindelijk naar zijn ouderlijk huis, kleedt zich uit en valt in slaap, in zijn oude bed. Zijn moeder vindt hem naakt, vol schrammen maar hij weet haar te troosten. Zijn moeder zegt iets in de trant van ‘this is not what a good life looks like’, maar, zegt hij glimlachend: ‘it feels so good mum’ en ze knuffelen een beetje.

Ontspannen gaat hij de straat op en geniet van alles, de omgeving, mensen, een Indiase dansgroep. Hij berooft opnieuw een bank en loopt in de val, de glazen deuren blijven gesloten en hij kijkt naar de dansers in de verte terwijl de sirene aanzwelt. De dagelijkse drukte van Londen komt op hem af. Zijn vele confrontaties met alle systemen, wachtwoorden, toegangsdeuren en privacy protocollen tonen misschien wel het doorgeslagen onpersoonlijke karakter van de samenleving aan. Joseph is niet gek, maar leeft misschien al te lang op het randje. Hij wil iets voelen, en het breken van het glas in zijn mond, is letterlijk een breekpunt in de film. Er zwelt iets aan, er broeit iets, een golf van kracht komt vrij.

In het theater kijken we naar onszelf, en genieten van hoe acteurs allerlei menselijke eigenaardigheden uitvergroten. Daarna kunnen we weer opgetogen naar huis, gereinigd en klaar voor de nieuwe week.

Stray volgt zwerfhonden in Istanbul. De camera zoemt in en toont de ogen van de dieren, en ja, ze hebben echt een ziel. Zij zien de stad, en de bewoners: ons. Uiteindelijk lijken we via de honden naar onszelf te kijken, en dat stemt best vrolijk, maar vaak ook niet helaas (wat een vreemde wezens, die mensen!).

Eerst betrap je jezelf nog op de menselijke gedachte: wat zielig, missen die beesten geen baasje? Maar na een tijdje verwatert die gedachte, en geven de honden je de indruk geen mens nodig te hebben. Sterker nog, wat lopen die ménsen toch hulpeloos rond! De honden ontmoeten mensen en hun gedrag. Soms krijgen ze een aai, of wat eten, maar vaak worden ze uitgescholden, opzij geduwd en negatief beoordeeld. Zij hebben niet alleen het buitenleven te verduren, maar ook allerlei geklets van de mensen. We zien pootjes, oren, snuiten en staarten, en allerlei details van de stad, overdag en tijdens de nachtelijke uren. Vluchtelingen uit Syrië (‘een ding uit Syrië’) vinden troost bij enkele zwerfhonden, ze houden elkaar ’s nachts warm. De moskeeën die oproepen tot het gebed, krijgen antwoord van de honden, zij huilen op hun manier mee. Wat zien de gedomesticeerde hondjes er in hun jasjes en aan de lijn trouwens vreemd uit wanneer ze op straat zwerfhonden ontmoeten.

De honden bieden ons een verrassend perspectief op de straten van deze stad. De beelden worden ondersteund door een mooie soundtrack, en afgewisseld met allerlei wijsheden van Diogenes, die een groot hondenliefhebber moet zijn geweest, 300 jaar vóór Christus, en afgaand op zijn teksten is het gedrag van zowel hond als mens sindsdien niet heel veel veranderd.

In Sofia heb ik met eigen ogen gezien hoeveel honden er op straat liepen. En ik kan me voorstellen dat er in Istanbul en ook andere steden er problemen ontstaan. En dat wat dat betreft bovenstaande kijkervaring een beperkte blik werpt op de dagelijkse werkelijkheid. De filmmakers kozen enkele vriendelijke dieren om in beeld te brengen. Dat is ook hoe film kan werken: we leven mee met de ‘personages’ en we geven ons over. Daarnaast heb ik als kattenpersoon wat minder verstand van honden. Alhoewel, katten, wat een vreemde wezens zijn dat! Zie daarvoor de film Kedi, over zwerfkatten, in Istanbul.

Andere hondenfilms: Isle of Dogs en het Hongaarse White God.

Zijn we niet meer dan een slaaf van ons lichaam, die kwetsbare tempel? Terwijl de heilige Franciscus van Assisi zijn discipelen toespreekt, moet één van hen nodig plassen. We blijken een film te zien die zich afspeelt op Malta in 1221.

2021: Architect Alfred Rott trapt bijna in de poep, en haast zich vervolgens voor een noodstop naar het toilet. Hij is op weg naar een afspraak waar hij zijn nieuwste ontwerp, een concertzaal (die volgens de opdrachtgever veel te veel lijkt op een vagina!) gaat presenteren: ‘toilets on every level’…, ‘shitter, gutter, john’. Zijn gesprekspartners hadden het net over de verheven manier waarop mensen in de toekomstige concertzaal de hogere kunst zullen gaan beleven. De architect bevindt zich op Malta en belandt op extravagante feesten (in de sfeer van Eyes wide Shut en The Great Gatsby) waar gemaskerde mensen zich verliezen in een orgie. Het valt niet mee om vrij te zijn, en los te komen van het lichaam. Op één van deze bonte avonden leert Alfred de mysterieuze excentrieke graaf van Corsica kennen. Blijkbaar wil deze ‘duke’ onsterfelijk worden door de architect een opdracht te geven om een mausoleum te ontwerpen. Een malaria epidemie op het eiland wordt velen, waaronder ook de duke, fataal. ‘Our composition changes, yet the elements remain’ staat er op het mausoleum. Terwijl Alfred het eiland verlaat, vraagt hij zich af wat zijn rol in dit alles was, ‘bouwde ik een denkbeeldige tempel?’. Verschillende delen van de film worden met wijsheden van Assisi aangeduid. Timothy Spall steelt de show, als coole, gevatte, wat norsige architect. Vaak in close-up, met zonnebril. Omringd door allerlei wonderlijke figuren blijft hij zichzelf, met zijn droge humor en voltooit hij zijn opdracht: het ontwerpen van een mausoleum voor een extravagante ‘duke’. Met veel humor levert Alfred Rott commentaar op mensen die hij ontmoet. Schone schijn doorprikt hij en passant. Een jongen in een bar schept tegen zijn vriendin op over zijn kennis van Jazz muziek: ‘ik heb 1000 Jazz lp’s’. Alfred: ‘oh ja, heb je er wel naar geluisterd?’, waarna hij aan het meisje het nummer van zijn kamer geeft. Naast de komische gesprekken valt de omgeving op. Het sprookjesachtige Malta, de natuur, en de strakke architectuur. Dit alles wordt heel mooi in beeld gebracht, soms idyllisch, soms apocalyptisch.

Mede voor dit soort films hebben we Club Cinema gebouwd. Behalve in het Utrechts Louis Hartlooper Complex is deze film alleen in de Middelburgse Club Cinema te zien!

Club Cinema geeft daarbij als extra cadeautje een speciale korte voorfilm. Dit keer ‘The Case of the Spiral Staircase’, uit 1981: Een vrouw loopt een trap af waarvan de treden langzamerhand op drift raken en veranderen in diehoekige vormen. Ruimtelijke en geometrische illusies worden gecreëerd door ongebruikelijk camerawerk en de choreografie.

Mijn dochter L. wilde kort haar, gemillimeterd! zei ze vol vertrouwen tegen de kapster. Nou, dát kan toch niet! Je hebt drie kruinen, en je bent een meisje, weet je het zeker? Een beetje beschroomd zat ze onder de kappersmantel. Er kwam een soort compromis, van kapperszijde, een coupe van halflang haar. L. was een beetje overrompeld, en ging daarna opnieuw naar de kapper. Dit keer werd er niet onderhandeld! O, het staat je eigenlijk best wel leuk, beaamde nu de kapster. Bijna dagelijks kregen we daarna op straat te maken met opmerkingen over de haardracht, en allerlei mensen dachten dat ik twee zoons had. Na een tijdje vonden we het wel grappig, maar niet altijd.

Hoe weet je eigenlijk wie je bent? Allerlei scholen en cursussen nodigen uit te worden wie je bent en benadrukken een gevoel van vrijheid. Iedereen wil vrij zijn, maar anderen vrijheid gunnen blijkt soms een stuk moeilijker. Zo krijg je op straat vrij snel te horen hoe je hoort te zijn, als dat een beetje afwijkt, doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg. Maar wat als het voor jou niet klopt? Het zal af en toe wel heel vermoeiend zijn om te moeten leven naar een imago of een profiel. De film Tamara, gebaseerd op het leven van Tamara Adrián, de eerste Venezolaanse transgenderparlementariër, laat de worsteling zien van Teo, die een leven als zoon, getrouwde man en advocaat niet langer kan leiden.

In Petite Fille ontdekt Sasha, al op haar vierde, wie ze is, en wie ze niet wil zijn, en de dwingende rol die de buitenwereld daarbij speelt. Vanuit school krijgt ze te horen dat ze geen meisje kan zijn, omdat ze niet zo geboren is. Ze is te jongensachtig om een meisje te zijn, en te meisjesachtig voor een jongen. En haar Russische balletjuf stuurt haar weg want zij vindt dat dit niet kan, een jongetje in meisjeskleding. Maar zoals Sasha’s zus uitlegt, het is haar keuze dat ze in plaats van een jongen, een meisje wil zijn, omdat het niét haar keuze was om als jongen geboren te worden. Bij een gespecialiseerde psycholoog in genderdysforie vindt de familie eindelijk begrip en krijgt goede moed om Sasha te helpen bij haar keuze.

Volgens de moeder heeft iedereen een rol in het leven, een soort missie, en is ‘Sasha op de wereld om de mentaliteit van mensen te veranderen’, en de moeder om haar daarbij te helpen, misschien. De regisseur laat het gezin heel rustig aan het woord, en wisselt gesprekken af met beelden waarin Sasha speelt, danst en droomt en gelukkig liefdevol omringd wordt door haar familie. De ‘vijand’, organisaties als de school en de balletjuf worden slechts genoemd, maar krijgen geen gezicht. Toch zorgen deze onzichtbare ‘personages’ voor grote dreiging, maar krijgt Sasha des te meer een tedere hoofdrol. Voor wie meer wil zien over dit onderwerp zijn, net als eerder genoemde film Tamara, ook Girl en Una Mujer Fantástica interessant om te ontdekken. In de huid kruipen van een ander, heet het dan, je (als acteur, of filmkijker) voor even in een ander verplaatsen, iets wat voor iemand als Sasha geen kinderspel is, maar menens.

Het gebeurt niet vaak dat je na het zien van een film meteen over de filmset kunt fietsen. In de Wagenaarstraat, vlakbij de Cinema, is het gemeentehuis nu weer gewoon het notarisgebouw, en het hoofdkwartier van de Nazi’s is weer gewoon het archiefgebouw, gelukkig maar.

Veel Middelburgers waren vorig jaar van dichtbij getuige van de filmopnames, ‘heel vreemd om die Nazivlag te zien wapperen’, en hebben gehoord en gelezen over de historische slag om de Schelde. Maar hoe heeft regisseur Matthijs van Heijningen jr. deze historie in beeld gebracht en hoe worden wij dit verhaal ingezogen? Mij viel op dat er vrij weinig sturende muziek werd gebruikt. En dat ieder zijn eigen taal sprak.

Als kijker hang je soms letterlijk met een klein lijntje aan de hoofdpersonages en leeft met hen mee. Dat maakt de grote slag weer wat kleiner, en menselijker. De jonge Engelse piloot, William, die zo graag mee wil vechten, maar van zijn vader, de hoofdofficier niet mag, want dan slaapt zijn moeder beter. Met een list bluft hij zich tóch de luchtmacht in. Even later zien we hem vliegen in een zweefvliegtuig, voortgetrokken door een ander vliegtuig, verbonden met een kabel, omringd door een zwerm vliegtuigen, op weg naar Berlijn, via Arnhem. Het toestel kraakt, piept, rammelt en lijkt zeer fragiel. Dan wordt de linkervleugel beschoten. Het vliegtuig stort neer en opeens zijn een paar jonge Britse jongens verdwaald op een voor hen onbekend Zeeuws eiland en begint hun kleine strijd, zoeken naar voedsel, een slaapplek, een boot, de weg, elkaar trouw blijven?

We maken kennis met de keurige dokter Visser, hij werkt voor de Duitsers en probeert zijn zoon en dochter veilig door de oorlog te loodsen. Op papier zou zo iemand ‘fout’ zijn, maar nu zien wij zijn angsten, we ontdekken dat zijn vrouw al stierf, en we zien hoe hij een wond van een Duitser heel keurig verzorgt. Nederig maar tevergeefs, probeert hij te onderhandelen over een milde straf voor zijn zoon, door wiens onbesuisde actie een paar soldaten verongelukten. Het zogenaamde motorische moment dat het verhaal in beweging brengt. Dirk fotografeert een groep Duitsers die zich hebben overgegeven. Éen van hen, een gekrenkte soldaat scheldt hem uit en vertrapt zijn camera. In een vlaag van woede gooit Dirk een steen door de vooruit van een jeep en raakt de bestuurder die de macht over zijn stuur verliest en een paar soldaten schept. Van het ene op het andere moment is de jongen een terrorist die door de Duitsers wordt gezocht.

De jonge Nederlandse Nazi-officier Marinus vecht tegen de Russen en belandt na verwondingen aan het Oostfront uiteindelijk op kantoor in Middelburg. Hij is daar getuige van dokter Visser’s smeekbede bij de Duitse Oberst Berghof en vertaalt wat dochter Teuntje tegen haar vader zegt. Hij komt in conflict met zijn meerderen wanneer zijn pogingen Dirk en Teuntje te helpen worden verijdeld, en degradeert tot soldaat. Hij wordt gedwongen een aantal verzetslieden, waaronder Dirk te fusilleren. Teuntje probeert haar broer te wreken en sluit zich aan bij het verzet. Zij belandt in een hachelijke situatie en wordt uiteindelijk door Marinus gered. Scenarioschrijfster Paula van der Oest verbindt hiermee op min of meer romantische wijze de hoofdpersonages met elkaar. Toeval, pech en gevoelens van morele plicht plaatsen de karakters voor dilemma’s. De menselijke intriges geven de geschiedenis zo een nuance die verder gaat dan een zwart-wit beeld van historische gebeurtenissen.

Indrukwekkend is de scène waarbij jonge Canadezen en Engelsen de Sloedam oplopen, zonder bescherming, terwijl de kijker al weet hoe aan de andere kant de Duitsers zich heel goed hebben ingegraven en klaar zitten met zwaarder geschut. Tijdens deze slag staat Marinus oog in oog met William en beiden laten hun geweer zakken. Toevallig hoorde ik een dag nadat ik deze film zag, Bob Dylan’s John Brown, waarin hij een vergelijkbare scène zingt. John Brown vertelt zijn moeder:

“Oh, and I thought when I was there, God, what am I doing here?
I’m a-tryin’ to kill somebody or die tryin’
But the thing that scared me most was when my enemy came close
And I saw that his face looked just like mine”

Oh! Lord! Just like mine!

Wie langs Arnemuiden richting Goes rijdt, ziet naast de A58 bij de Sloedam het monument geplaatst, ‘The Causeway‘.